چکیده:
انتشار به روز و استاندارد آراء نمایندگان مجلس شورای اسلامی یکی از ابتدائی‌ترین حقوق مردم است که باعث ایجاد یک نظارت همگانی بر کار نمایندگان و نهایتا کارآمدتر شدن مجلس می‌شود و تجربیات جهانی متعددی در این زمینه وجود دارد.
1 . ضرورت انتشار و شفافیت آراء نمایندگان در صحن مجلس شورای اسلامی
نمایندگان مجلس شورای اسلامی وظایف گوناگون و بسیار مهمی را برعهده دارند و این گستردگی و اهمیت وظایف اختیارات بسیار زیادی را نیز به صورت قانونی به آنها داده است. این نمایندگان که در واقع وکلای مردم هستند، از طرف آنان مامور به انجام وظایف نظارت و قانونگذاری شده‌اند. بدیهی است که یکی از ابتدائی ترین حقوق موکل اطلاع دقیق از فعالیت‌ها، تصمیمات و به طور کلی رفتار وکیل خود در حوزه وکالت داده شده است. این اطلاع داشتن علاوه بر فراهم آوردن زیرساخت افزایش مشارکت مردم در فعالیت‌ها و تصمیمات کلان ملی، منجر به یک نظارت کارآمد بر روی نمایندگان مجلس و نهایتا افزایش کارآمدی مجلس و کاهش فساد در قوه مقننه خواهد شد. در همین راستا، یکی از موارد مهمی که باید بصورت دقیق و بروز به اطلاع مردم برسد، آراء نمایندگان در صحن مجلس است، زیرا انتشار و آرشیو رای هر نماینده به طرح‌ها و لوایح گوناگون یک منبع بدون خدشه را در اختیار رای دهندگان قرار می‌دهد تا با بررسی عملکرد نماینده خود در طول یک دوره، در مورد رای دادن یا ندادن به وی در انتخابات آتی تصمیم بگیرند. علاوه بر این، امکان استفاده محققین و پژوهشگران نیز از این منبع مهم فراهم می‌آید تا با تحلیل‌های گوناگون روی داده‌های حاصل از انتشار آراء صحن، مردم و سیاستگذاران کشور را در تصمیم‌گیری‌هایشان یاری دهند. از دیگر فواید انتشار عمومی آراء نمایندگان، افزایش دقت و مسئولیت پذیری در رای دهی خواهد بود، زیرا انتشار و آرشیو آراء می‌تواند سطح معلومات، دغدغه‌ها و حتی نظم نمایندگان را نشان دهد. برای مثال یکی از مشکلات جدی مجلس که تقریبا در تمام جلسات، بارها و بارها رئیس جلسه به آن اشاره می‌کند، عدم مشارکت بسیاری از نمایندگان در رای‌گیری است. بعضا تعداد نمایندگان حاضر در مجلس که در رای گیری شرکت نمی‌کنند به بیش از 90 نفر هم می‌رسد. بنظر می‌رسد هیچ قاعده‌ای برای بازخواست و احیانا نمایندگان بی‌نظم در آیین نامه داخلی مجلس وجود ندارد و البته وجود تعارض منافع شدید نیز اجازه تصویب و اجرای چنین قواعدی را نمی‌دهد. بنابراین تنها راه نظم بخشی به جلسات مجلس و الزام نمایندگان به مشارکت فعال در رای گیری‌ها، شفافیت مجلس است. یکی از مهمترین مصادیق این موضوع، شفافیت آراء نمایندگان است.
از سوی دیگر، در بند دوم از فصل اول قانون انتشار و دسترسی آزاد به اطلاعات (مصوب بهمن ماه 87) آمده است؛ هر شخص ایرانی حق دسترسی به اطلاعات عمومی را دارد، مگر آن که قانون منع کرده باشد. از آنجایی که اصل بر شفافیت است و هیچ منع قانونی برای انتشار آراء نمایندگان در صحن مجلس وجود ندارد، انتشار و شفافیت این اطلاعات حق مردم است که باید در سریعترین زمان ممکن انجام شود زیرا بند سوم از فصل اول قانون مورد اشاره بر این نکته تاکید دارد که، مؤسسات عمومی (سازمانها و نهادهای وابسته به حکومت به معنای عام کلمه شامل تمام ارکان و اجزاء آن که در مجموعه قوانین کشور آمده است) مکلفند اطلاعات موضوع این قانون را در حداقل زمان ممکن و بدون تبعیض در دسترسی مردم قرار دهند. با توجه به موارد فوق، اطلاع رسانی و شفافیت آراء نمایندگان در صحن مجلس شورای اسلامی یکی از ابتدائی ترین اطلاعاتی است که باید در اختیار مردم قرار گیرد. در این گزارش به بررسی وضعیت مجالس تعدادی از کشورها در زمینه شفافیت آراء نمایندگان می‌پردازیم.
2 . تجربیات جهانی انتشار و شفافیت آراء نمایندگان در صحن مجلس
بعنوان اولین نمونه به کنگره ایالات متحده امریکا اشاره می‌کنیم. در کنگره ایالات متحده (هر دو مجلس سنا و نمایندگان) آراء نمایندگان به کلیه طرح‌ها شفاف بوده و اعلام عمومی می‌شود. همچنین به دلیل مشخص بودن وابستگی حزبی افراد، می‌توان مشخص کرد کدام افراد از کدام احزاب چه رایی را به طرح‌ها می‌دهند. مثلا همانگونه که در تصویر زیر مشخص است، در رابطه با طرح S.722 یک نماینده جمهوری‌خواه و تنها نماینده مستقل کنگره به این طرح رای منفی داده‌اند. نکته جالب توجه این است که محل‌های نشستن نمایندگان در هر مجلس هم کاملا مشخص بوده و معلوم است کدام نماینده از کدام صندلی چه رایی را داده است (شبیه به نقشه هوایی مجلس.)
البته شفافیت آراء به تفکیک هر نماینده وجود دارد، مثلا در تصویر زیر مشخص است که سناتورها به تفکیک ایالت‌ها چه آرائی را به طرح داده‌اند. همچنین اطلاعات کامل آراء نمایندگان با یک کلیک قابل دستیابی است (فلش قرمز رنگ در تصویر زیر).[1]
در مثالی دیگر به پایگاه اطلاع رسانی پارلمان کشور کانادا می‌پردازیم.
پارلمان این کشور آراء نمایندگان را کاملا بروز و کاربر پسند ارائه می‌کند. ارائه آراء نمایندگان به تفکیک حزب و سادگی و زیبایی ای وب سایت از مزایای آن به شمار می‌رود. تصویر زیر مربوط به صفحه ارائه آراء نمایندگان به آخرین طرح مورد بررسی در پارلمان است که با 161 رای موافق در مقابل 121 رای مخالف تصویب شده است.[2]
در مثال بعدی به کشور تونس می‌پردازیم. پارلمان این کشور نیز علاوه بر ارائه جزئیاتی از نوع رای هر نماینده، تعداد آراء هر حزب را به تفکیک ارائه می‌کند. علاوه بر این آراء این وبسایت با ارائه نقشه‌ای از محل نشستن هر نماینده این امکان را به مخاطب می‌دهد که با یک نگاه از نوع رای نماینده مورد نظر خود آگاه شود.[3]
3. پیشنهاد عملیاتی برای مجلس شورای اسلامی
طبیعتا اصولی‌ترین راه‌حل، اصلاح آیین نامه داخلی مجلس و الزام هیئت رئیسه به انتشار عمومی آراء است. اما با توجه به وجود تعارض منافع جدی نمایندگان با تصویب چنین طرحی امیدی به مطرح شدن و رای آوردن آن نیست. لذا باید از ابتدا به سراغ شدنی‌ترین راه که همان انتشار داوطلبانه است برویم. در همین مجلس غیر شفاف که اصولا جز اخبار کلی، اطلاعی از عملکرد نمایندگان منتشر نمی‌شود، نمایندگانی وجود دارند که به دلایل مختلف با شفافیت عملکردشان موافق باشند. بنابراین بنظر می‌رسد ابتدا باید از ظرفیت این نمایندگان استفاده کرد و راه را برای شفافیت آراء گشود.
بنابراین هیئت رئیسه مجلس باید امکانی فراهم نماید که درصورت درخواست نمایندگان، امکان ارائه آراء آنها فراهم شود. نمایندگان نیز می‌توانند با ارسال یک نامه رسمی به هیئت رئیسه، بخواهند که آراءشان به طرح‌ها و لوایح مختلف در اختیار عموم مردم قرار گیرد.
امید است که برای ارائه حق اطلاعاتی مردم هیئت رئیسه و نمایندگان پای به میدان گذارند و با انتشار اطلاعاتی که دانستن آنها از بدیهی‌ترین حقوق مردم است راه را برای انتشار سایر اطلاعات و استفاده کشور از مواهب این اقدام مبارک باز نماید.
پی نوشت:
[1] https://www.govtrack.us/congress/votes/115-2017/s147
[2] https://openparliament.ca/votes/42-1/663/
[3] https://majles.marsad.tn/2014/vote/585bfc0ccf44121f3e63af86
انتهای متن/
افشای کامل
روایتگری موثر
زیستگاه رسانه
قصه های کرونا
کد اقناع
کیفیت حکومت
